Θάνος Ψυχογιός (εκδ. Καρδαμίτσα)

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

[9 Φεβρουαρίου 2016, στον Π. Δουβίτσα]

1. Πού εστιάζετε την αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των εκδοτών; Εξακολουθεί να υπάρχει; Γιατί; Θα μπορούσε αυτό να αλλάξει και πώς; Πόσο άμεσα;

Πάντοτε υπήρχε αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των εκδοτών· η κρίση έχει απλώς αυξήσει πολύ το χάσμα ανάμεσά τους. Το εκδοτικό πεδίο είναι εξόχως ετερογενές. Αυτό σημαίνει ότι οι (πολυάριθμοι) Έλληνες εκδότες, όπως κατανέμονται στο εκδοτικό πεδίο, έχουν πολύ διαφορετική ματιά στα πράγματα – ματιά ανάλογη με τη θέση τους στο εκδοτικό πεδίο. Υπάρχουν οι μεγάλοι εκδότες, οι μικρομεσαίοι, οι οικογενειακές επιχειρήσεις, εκδότες που δουλεύουν μόνοι τους, «πλασιέδες» που δηλώνουν εκδότες, αποκλειστικά πανεπιστημιακοί εκδότες, αυτοεκδότες – η λίστα είναι ατελείωτη. Εάν σ’ αυτό προσθέσουμε την έντονη κομματικοποίηση του εκδοτικού χώρου (πιο έντονη τις περασμένες δεκαετίες) και τις ιδεοληψίες που την ακολουθούσαν, τότε είναι ευνόητο πως συνεννόηση δεν μπορούσε να υπάρξει.

2. Πώς εξηγείτε την αδιαφορία της πολιτείας απέναντι στους εκδότες; Τι κάνουμε «λάθος» όλα αυτά τα χρόνια και δε μας ακούν;

Η πολιτεία είχε πάντα απέναντί της πολλούς φορείς (Σ.ΕΚ.Β., Σ.Ε.Β.Α., Σ.Ε.Ε.ΒΙ., Π.Ο.Ε.Β. κ.λπ.). Η πολυφωνία αυτή δεν έδινε κύρος στον κλάδο, δημιουργούσε σύγχυση, αποδυνάμωνε τις θέσεις και τις απόψεις μας. Φύσει και θέσει η πολιτεία έβλεπε «πίσω από τους εκδότες» οικονομικά συμφέροντα, δεν μπορέσαμε να δώσουμε εικόνα κλάδου που ενδιαφέρεται για το βιβλίο και την παιδεία.

3. Με ποιον τρόπο θα πρέπει να χτίσουμε συνεργασίες αυτή τη χρονική στιγμή;
/ 7. Μακροπρόθεσμα: Σε τι πρέπει να «επενδύσουμε»; Πού και πώς μπορούμε ή πρέπει/χρειάζεται να συνεργαστούμε με την πολιτεία, ώστε να δημιουργηθούν αποτελεσματικά συντονιστικά όργανα/φορείς; Ή μήπως αυτά δεν τα χρειαζόμαστε; Γιατί;

Η ερώτηση 3 συνδέεται με την 7. Φορείς πάντα χρειάζονται. Η κρίση έχει διαλύσει τα συνδικαλιστικά όργανα αυτή τη στιγμή. Ουσιαστικά υπάρχει μόνο η ΕΝ.ΕΛ.ΒΙ. και ο Σ.Ε.Ε.ΒΙ. (οι πανεπιστημιακοί εκδότες). Πρέπει αυτοί να συσπειρώσουν γύρω τους όσο γίνεται μεγαλύτερο κομμάτι του κλάδου, να συντονιστούν με τους συγγραφείς (λογοτέχνες και πανεπιστημιακούς), πιθανόν και με άλλους κλάδους γύρω απ’ το βιβλίο (μεταφραστές, βιβλιοθηκονόμους κ.λπ.), και να ζητήσουν διάλογο και λύσεις από την πολιτεία στα προβλήματα του κλάδου. Η πολιτεία πρέπει να πειστεί ότι έχει συνομιλητή κάποιον που βλέπει το βιβλίο και ως πολιτισμικό αγαθό και όχι μόνο ως εμπόρευμα.

4. Ποια είναι η κατάσταση τα τελευταία 2-3 χρόνια (πώς έχει εξελιχθεί/σταθμοί) με βάση τη δική σας εμπειρία της αγοράς;
/ 5. Τι θα σας βοηθούσε πραγματικά τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή; Άμεσα τι θα είχε καλύτερο αποτέλεσμα στη δουλειά σας, τι θα σας «έλυνε» έστω και λίγο τα χέρια για να «χτίσετε» προς τα πάνω;
/ 6. Βραχυπρόθεσμα: Ποιες αποφάσεις θα έπρεπε να πάρει άμεσα η πολιτεία για να βοηθήσει τους εκδότες αλλά και τα βιβλιοπωλεία, ώστε να αναπτυχθούν με υγιή τρόπο; Πού πρέπει να μπουν οι βάσεις γι’ αυτό;

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολλά προβλήματα που έχουν οδηγήσει εκδότες και βιβλιοπώλες σε δεινή κατάσταση. Φοβάμαι πως μέσα στο 2016 τα κλεισίματα επιχειρήσεων θα είναι περισσότερα από κάθε άλλη χρονιά. Το λιανικό εμπόριο είναι σε ιστορικά χαμηλά.

Ας επιχειρήσουμε να βάλουμε σε μια σειρά κάποια σημαντικά θέματα:

α) Δεν υπάρχουν σχολικές βιβλιοθήκες (και οι λίγες που δημιουργήθηκαν επί Αρσένη δε λειτουργούν ή υπολειτουργούν). Τα προγράμματα φιλαναγνωσίας έχουν διακοπεί. Πώς μπορούμε να ελπίζουμε ότι οι μαθητές θα γνωρίσουν και θ’ αγαπήσουν το βιβλίο: θεσμικά, το πρώτο μας αίτημα πρέπει να είναι η δημιουργία σχολικών βιβλιοθηκών και προγραμμάτων φιλαναγνωσίας σε όλα τα σχολεία της χώρας.

β) Η κατάργηση της ενιαίας τιμής. Ουσιαστικά αυτό θίγει τα μικρά βιβλιοπωλεία και ευνοεί τις αλυσίδες, όπου οι τιμές «σπάνε» ευκολότερα. Όσο περισσότερα βιβλιοπωλεία κλείνουν, τόσο μειώνονται τα σημεία διανομής για τους εκδότες. Σταδιακά, οι ελάχιστες αλυσίδες βιβλιοπωλείων θα επιβάλλουν στους εκδότες τους όρους τους (ήδη συμβαίνει σε κάποιο βαθμό αυτό), οι οποίοι αναγκαστικά θα γίνονται αποδεκτοί στο πλαίσιο μιας συνολικής βιβλιοαγοράς που θ’ ασφυκτιά.

γ) Ο αθέμιτος ανταγωνισμός από τις εφημερίδες. Τεράστιο πρόβλημα αποτελεί αυτό για τα βιβλιοπωλεία, αφού ο Τύπος τα τελευταία χρόνια προσέφερε (και συνεχίζει να προσφέρει) κάθε είδους βιβλία, μέσω των οποίων εξασφαλίζει και τη διαφήμισή του!

8. Συμφωνείτε ότι ένα από τα βασικότερα ζητήματα στη μακροπρόθεσμη θετική αλλαγή των συνθηκών είναι η δημιουργία νέων και περισσότερων αναγνωστών; Με ποιους τρόπους θα μπορούσαμε να το καταφέρουμε αυτό πιο άμεσα; Με ποιους τρόπους θα πετύχουμε αποτελέσματα με πολύ μεγάλη διάρκεια (δεκαετιών);

Μπορούμε ν’ αναφέρουμε πολλά ακόμα προβλήματα του κλάδου (Φ.Π.Α., φορολογία κ.λπ.), αλλά το σημαντικότερο είναι να επικεντρωθούμε στο πώς θα δημιουργήσουμε νέους αναγνώστες. Επειδή πιστεύω ακλόνητα ότι βιβλιόφιλος γίνεται κάποιος στην παιδική κυρίως και εφηβική ηλικία, θα ξαναγυρίσω στο –πολύ πονεμένο– θέμα των σχολικών βιβλιοθηκών. Η πολιτεία ως τώρα δε δείχνει προθυμία –με εξαίρεση τις 500 βιβλιοθήκες επί Αρσένη– να προχωρήσει στο έργο αυτό και, σίγουρα, τώρα οι οικονομικές δυνατότητες είναι πολύ μικρότερες.

Εδώ θα πρέπει ν’ αναλάβουν δράση όποια πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σωματεία έχουν απομείνει στον κλάδο των εκδοτών, των συγγραφέων και των βιβλιοθηκονόμων. Αρχικά ν’ αναζητηθεί τρόπος να ξεπεραστούν τα οικονομικά εμπόδια για τη δημιουργία και τον εμπλουτισμό πάνω από 10.000 σχολικών βιβλιοθηκών – θα μπορούσε, π.χ., να εξεταστεί η πιθανότητα να αντληθούν χρήματα από Ε.Σ.Π.Α. Θα μπορούσαμε οι εκδότες να θέσουμε τιμές χαμηλές (επιπέδων ΕΥΔΟΞΟΥ) για όσα βιβλία μας επιλεγούν. Το σημαντικό είναι να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν σωστά βιβλιοθήκες σε όλα τα σχολεία της χώρας. Είναι ωραίο να μιλάμε για τη φιλαναγνωσία, για προγράμματα φιλόδοξα, για επισκέψεις συγγραφέων στα σχολεία, αλλά το σημαντικό είναι να έχουν οι μαθητές κοντά τους βιβλιοθήκη, ανοιχτή, λειτουργική, επαρκώς εφοδιασμένη.

Επειδή τυχαίνει να είμαι τρίτη γενιά βιβλιοπώλης, γνωρίζω πόσο σημαντικό είναι να μεγαλώνει κανείς μέσα σε βιβλία. Να έρχεται σ’ επαφή μ’ αυτά, να μαθαίνει πώς να τα διαβάζει, ν’ αξιοποιεί τη γνώση που προσφέρουν, να εκτιμά ακόμη και την αισθητική τους διάσταση. Γι’ αυτό επιμένω –φοβάμαι σε σημείο που να γίνομαι κουραστικός ή να επαναλαμβάνομαι– ότι η προσπάθειά μας πρέπει να έχει αφετηρία το σχολείο. Η προσπάθεια να είναι συλλογική (έκδοτες, συγγραφείς, δάσκαλοι, βιβλιοθηκονόμοι), με διαφάνεια, με στόχο να συνεργαστούμε όλοι με την πολιτεία για να φτιαχτεί κάτι ποιοτικό, διαχρονικό. Προσωπικά θα ήμουν διατεθειμένος να προσφέρω ένα μικρό ποσοστό βιβλίων, ακόμα και δωρεάν, προκειμένου να προχωρήσει το έργο αυτό – άλλωστε κάθε χρόνο χαρίζουμε αρκετά βιβλία σε σχολεία. Όπως είπα και πιο πάνω, είναι καιρός να δούμε το βιβλίο εκτός από εμπορικό προϊόν και ως πολιτισμικό αγαθό.